Christus kwam niet verder dan Eboli: een reis door Italië met Carlo Levi


Of we Italië kenden, de sassi en Matera vroeg Sabine de Vriendt? Ineens waren mijn gedachten mijlen ver weg en waande ik me in het jaar 2016, terug in de spelonken van Matera, in de sassi waar mensen en beesten midden de 19e eeuw samen het leven deelden.. Mens en dier in de dagelijkse strijd voor het overleven, te midden van het volkse bijgeloof en verstoken van medische en andere hulp. In deze streek was het dat Carlo Levi, wegens antifascistische activiteiten, na zijn verbanning naar het armtierige zuiden terecht kwam…

Carlo Levi… in Italië, een naam als een klok, de man die een vlammend pamflet schreef tegen de verwaarlozing van het zuiden door de Italiaanse overheid: “Christus kwam niet verder dan Eboli”.

Samen met Sabine doorkruisten we het Italiaanse schiereiland; in de voetsporen van Carlo Levi, arts, auteur en kunstenaar om uiteindelijk terecht te komen in het diepe zuiden, de Bassilicata, waar Levi na verloop van tijd medische bijstand aan de bewoners zou verstrekken en Italië door zijn boek een geweten zou schoppen…

Uittreksels uit het boek verlevendigden de tocht van Carlo Levi en Stephan was hierbij onze gedreven woordkunstenaar… Op ingrijpende wijze wist hij de sfeer uit het boek op te roepen en ons deelgenoot te maken van het lamentabele bestaan van de bewoners in het Siberië van Italië.

Sabine startte haar toelichting in het noorden van Italië… Italië, het vakantieland bij uitstek… Glooiende wijngaarden en honderden soorten druiven… een unieke variëteit, waarbij de wijnboer redelijk halsstarrig vasthoudt aan zijn lokale druif en zijn eigen vinificatieproces… Liever dan de strenge regels volgen om zijn wijn marktklaar te krijgen, gekende druivenrassen te kweken en te voldoen aan de eisen van de internationale consumentenrage… Italiaanse koppigheid of lokale fierheid over het eigen ambacht? Cortese, brachetto, dolcetto, arneis, verdicchio, grignolino, nebbiolo, freisa, barbera… zijn maar enkele van de tientallen duivenrassen die zelf per dorp sterk kunnen verschillen..

De Prosecco Brut Superior DOCG, van Colvendra uit Conegliano Valdobbiadene werd als intro gesmaakt… We zijn in de Veneto-streek, iets ten noorden van Venetië. Dé prosecco-streek en direct proefden we wijn uit het authentieke Italië, de vier broers Sergio, Franco, Giuseppe en Mirko verbouwden er immers wijn volgens de eeuwenoude familiale traditie….

Carlo Levi beschrijft de streek en zijn mensen waarnaar hij verbannen was als volgt…

In dit afgesloten vertrek, in deze gesloten wereld, is het mij vergund in mijn herinnering terug te keren naar die andere wereld, een wereld die omsloten is door treurigheid en door haar eigen gebruiken, vergeten door de Geschiedenis en door de Staat, een oneindig geduldige wereld waar de aarde niet gul of lieflijk is, maar waar de boer op schrale grond zijn onveranderlijk en ellendig leven leeft, van alles verlaten, behalve van de dood.

Wij zijn geen christenen,’ zeggen zij, ‘Christus kwam niet verder dan Eboli.’ Met ‘christenen’ bedoelen zij ‘mensen’. Het is een uitdrukking die ik vaak heb gehoord. Uit hun mond is het wellicht niets anders dan de verwoording van een troosteloos minderwaardigheidscomplex: wij zijn geen christenen, geen mensen; wij worden niet gezien als mensen, maar als beesten, als lastdieren; nog minder dan beesten zijn wij…”

Als tweede wijn was er de Quin Arneis DOCG 2020 van Carlo Chiesa, een witte wijn uit het Noorden, Piemonte:100% Arneis, met toetsen van fruit en wilde bloemen, fris en fruitig van smaak en een minerale afdronk (typisch aan de Arneis). Slechts een beperkte productie van 7.000 flessen per jaar.

Carlo Levi vervolgt:

Christus is nooit tot hier gekomen, de tijd is hier niet doorgedrongen, noch het individu, noch de hoop, noch het causaal verband tussen oorzaak en gevolg, de rede en de Geschiedenis. Christus is nooit tot hier gekomen, net zomin als de Romeinen hier ooit gekomen zijn… Geen seizoenen doorkruisen de inspanningen van de boeren, dat is vandaag niet anders dan drieduizend jaar voor Christus. Geen menselijke of goddelijke boodschap was ooit gericht aan deze onveranderlijke armoede.“

We blijven in Piemonte met een witte wijn: Anas-Cetta 2019 DOC van Elvio Cogno, 100 % Nascettadruif. 3 maand gerijpt op stalen vat, 30% gedurende 3 maand gerijpt op eiken vaten en 3 maand in de fles. Strogele witte wijn met een fijne en elegante neus. Een boeket van acaciahoning, grapefruit, rozemarijn en salie. Smaak van wilde bloemen , kruiden en citrus.

Te combineren bij groentenschotels, wit vlees , rauwe vis, oesters en romige kaas.

Carlo Levi komt aan uiteindelijk in zijn verbanningsoord aan: Gagliano:

Vaarwel Grassano, vaarwel alle plaatsen die ik vanuit de verte of in mijn verbeelding heb gezien! We zijn aan de andere kant van de bergen en sprongsgewijs voert de weg ons omhoog naar Gagliano, waar tot voor kort het wiel nog niet was doorgedrongen. Bij Gagliano eindigt de weg. Alles wekte mijn weerzin: het dorp is in mijn ogen geen echt dorp, het is meer een samenraapsel van een aantal lukraak verspreide witte huisjes die ondanks hun armoedige staat nog een zekere pretentie lijken te hebben.”

Op onze tocht met Carlo Levi zakken we verder af naar Lazio voor een SESTO 21 Sauvignon IGP 2021 van Casata Mergè: een witte wijn 100 % Sauvignon. De druiven zijn geteeld op de lavagrond van de dode vulkaan in Frascati. Intens boeket. Mooi palet met veel structuur. Verkozen tot beste Italiaanse wijn door Luca Maroni.

Carlo Levi beschrijft het mistroostige Gagliano:

Van het platteland dat ik meende gezien te hebben was nu geen spoor meer, en waar je ook keek was er niets dan steile hellingen van witte klei waarop de huizen zich in de lucht in evenwicht leken te houden. Geen bomen, geen gras, en overal witte klei waar het water grillige holtes en kegels in had uitgesleten en zo het geheel tot een onheilspellend maanlandschap had herschapen. Bij bijna alle huizen was er boven de ingang een curieuze zwarte vlag opgehangen, sommige duidelijk nieuw, andere al door de zon en de regen verbleekt. Het dorp leek wel collectief in de rouw of opgetuigd voor een dodenfeest. Opeens herinnerde ik mij het gebruik om dergelijke vlaggen uit te hangen boven de deur van een huis waar iemand gestorven was, en ook dat ze meestal pas werden weggehaald als ze door de tijd helemaal verbleekt waren.”

Uit het noorden van Italie, grenzend aan de Veneto ontdekten we een Orange wijn: de Lambrato 2017 van Cantarutti: 70% Pinot Grigio en 30% Pinot Bianco. Heel trage fermentatie waar de schil manueel gemixt wordt met de most. Nadien 8 maand rijping op eiken vaten. Pas gebotteld augustus 2020. De wijn heeft perfecte structuur en kan zeker tot 2025 gedronken worden.

De kleur is helder en intens en doet denken aan de kostbare rode amber. Het parfum is onthullend en harmonieus. De smaak is rijk en doet denken aan geroosterde hazelnoot, dadels, gedroogd citrusfruit en heeft toetsen van koffie. Te serveren bij gezouten vlees, schaap en geitenkaas. Maaltijdsoepen en fantastisch bij gegrilde vis.

De nieuwe verblijfplaats van Carlo Levi:

Zo kwam het dat ik nog voor ik de kans had gekregen mijn nieuwe verblijfplaats wat beter te bekijken, door een van de rouwende deuren met mijn koffers en mijn hond Barone binnenstapte in de keuken van de weduwe. Duizenden vliegen bedekten de wanden en verstikten de lucht, en een oude geelachtige hond lag te slapen op de grond, verdoofd door een eeuwigdurende verveling. Dezelfde verveling, vermengd met ontevredenheid, verbittering over geleden onrechtvaardigheid en doorgemaakte verschrikkingen, was te lezen op het bleke gelaat van de weduwe, een vrouw van middelbare leeftijd. Ze was niet in boerendracht, maar droeg bij haar gewone kleren wel een zwarte sluier over haar hoofd.”

Na de witte wijn kwamen de rode wijnen aan de beurt:

Halfweg in Italië vinden we de Abruzzen: van hier was de Montepulciano d’Abruzzo 2018 van Tenuto Secolo IX afkomstig: een rode wijn 100% Montepulciano. Een intens robijnrode Italiaanse wijn: rijp rood fruit en zwarte kersen in de neus, vol en zacht en aanhoudend in de mond, 12 maand rijping op eiken vaten…

Beklemmend beschrijft Carlo Levi het kerkhof…

“De enige plaats in het dorp waar ik tot rust kwam was het kerkhof. Het was ook de enige plaats waar er een boom stond die wat schaduw gaf. Al het andere was desolaat en verschroeiend. Gezeten op een grafsteen in de schaduw van de boom kon ik er mijn overpeinzingen ordenen en proberen structuur te geven aan mijn dag en aan mijn leven. Tussen de veelal scheef gezakte kruisen en grafstenen, met onleesbare namen en jaartallen, waartussen de hagedissen snel verkoeling zochten in holten, spleten en krochten overzag ik het dorp met zijn bewoners dat scheen te wachten op iets, of op het niets.”

We vervolgden met een rode wijn uit Piemonte: de Barbera d’asti DOCG superior 2019 van Scagliola Sansi, 100% Barbera d’asti, 8 maand rijping op eiken vaten. Vol en aanhoudend boeket van fruit, vanille. Licht gerookte toets. Lange en plezante afdronk. Duidelijk een krachtiger wijn…

Carlo Levi was ook dokter en men deed een beroep op hem omdat er in het dorp geen dokter was…
“Er was geen dokter in het dorp, zo antwoordden zij, en hun kameraad lag op sterven. ‘Dat kan toch niet, geen dokter in het dorp!’ ‘Er is echt geen dokter.’ Ik was behoorlijk in verlegenheid gebracht: ik wist werkelijk niet of ik nog van nut kon zijn, na al die jaren dat ik mij niet met mijn vak had beziggehouden. Maar hoe kon ik hen teleurstellen? Een van hen, een oude grijsaard, kwam op mij toe, nam mijn hand en kuste die. Ik geloof dat ik die eerste keer dat dit gebeurde, net als al die andere keren dat een van de dorpsbewoners gedurende dat jaar dit gebaar herhaalde, mijn hand schielijk terugtrok en een kleur van schaamte kreeg. Was het een smeekbede of een restant van feodaal eerbetoon? Ik stond op en volgde hen naar de zieke.”

Matera en Gagliano, waar Carlo Levi woonde en verbannen was, is een zeer armtierige droge zanderige, rotsachtige streek… Weinig bomen en geen wijngaarden… In de Bassilicata is de bodem er schraal, het klimaat te hardvochtig: snikheet in de zomer en kou, regen, mist en sneeuw in de winter. Je kunt er geen wijngaarden opzetten…

Sabine richtte voor de laatste wijn haar blik dan ook op Puglia, het diepe zuiden in de hiel van Italië. Vandaar werd de Fanova Riserva DOC 2018 van Terrecarsiche1939, gepresenteerd: een waardige afsluiter. Een zeer stevige rode wijn uit Puglia -100% Primitivo. De wijn heeft 6 maand gerijpt op grote Franse eiken vaten en 6 maand op de fles. Diep rode kleur. De geur is intens, kruiden gecombineerd met kersen en zure bessenjam. De smaak is harmonieus en met full body. Perfect te combineren met gegrild vlees, oude kaas en tapasplank.

Ziekte en overlijden waren in het dorp even mysterieus als onverklaarbaar:
“Haar echtgenoot was drie jaar geleden op een beroerde manier aan zijn eind gekomen: een boerenheks had hem met een liefdesdrank betoverd, en zo was hij haar minnaar geworden. Er werd een dochter geboren, en aangezien hij toen een einde had willen maken aan de zondige verhouding, had zij hem met een ander drankje om het leven gebracht. Hij had een hardnekkige mysterieuze ziekte gekregen. De dokters hadden er geen naam voor, en hij was steeds zwakker geworden. Eerst was hij in zijn gezicht wat donkerder geworden, en later was zijn huid over zijn hele lichaam bronskleurig geworden. Hij werd steeds zwarter, en toen was hij overleden.

Vier dagen later, het is 1.00 uur ’s nachts… De beelden van de Sassi, Matera, Gagliano, het desolate kerkhof, de verzengende streek, de armtierige bewoners, hun deerniswekkende lot… Ze blijven spoken door mijn hoofd… Ik lig gekluisterd in een vreemd bed, verbonden met duizend meeldraden… Gedaanten in witte sluiers dansen rond mijn bed, prevelend “parameters, misselijkheid, duizeligheid”… Lijd ik aan moeraskoorts zoals de duizend schimmen die op mij afkomen, uitgemergelde lichamen met zwarte pokdalige gezichten die vruchteloos en in een eeuwige queeste waden door het ijle landschap, vruchteloos op zoek naar vertroosting en zieleheil?

Uiteindelijk val ik in een onrustige slaap… Zal Sabine De Vriendt ons bij een volgende degustatie meeleiden op de “Grand Tour van de 17e tot de 20e eeuw”, Goethe en Henri James achterna? Zullen we mee op reis gaan met de jongeheren voor wie de Grand Tour de gelegenheid was om tijdelijk te ontsnappen uit het keurslijf van de hoogste standen en ver van huis hun wilde haren kwijt te raken? Zal ook dit verworden tot een nare droom of een nostalgische herinnering à là recherche du temps perdu?

Erik Huyghe

Een reactie achterlaten

Je e-mailadres zal niet getoond worden. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *